Biuro Karier UJW

Publiczne wystąpienia są dziś częścią akademickiego życia. Studenci napotykają je na każdym etapie nauki: od krótkich prezentacji, przez seminaria i projekty, po obrony dyplomowe czy referaty naukowe. Dla jednych to naturalna metoda przekazu wiedzy, dla innych – źródło ogromnego stresu. Autorzy artykułu Psychological Interventions for the Fear of Public Speaking: A Meta-Analysis odnotowują, że strach przed przemawianiem to powszechna obawa, dotykająca nawet jednej trzeciej populacji. Konsekwencje bywają poważne: rzutują na życie zawodowe, naukowe i społeczne, skłaniając do unikania sytuacji prezentacyjnych. U podstaw lęku tkwią mylne wyobrażenia o naturze przemawiania, głównie mit wrodzonego talentu. Tymczasem udana prezentacja jest wynikiem trzech czynników – pracy, doświadczenia, starannego przygotowania. One dają pewność, dzięki której głos brzmi spokojniej, a przekaz nabiera wiarygodności. Jak więc mówić, aby inni naprawdę chcieli słuchać?

Liczy się sumienne opracowanie

To, jak się przygotujemy, ma pierwszorzędne znaczenie. Sumienne podejście do opracowania prezentacji jest jedną z najskuteczniejszych metod, aby złagodzić tremę przed publicznym wystąpieniem. Lęk wywołuje w nas zazwyczaj to, czego nie znamy – dlatego im więcej energii włożymy, aby rozpoznać audytorium, dogłębnie przyswoić sobie materiał oraz zorientować się w specyfice prelekcji, tym łatwiej utrzymamy opanowanie, stając przed słuchaczami.

Rozpoznaj przeznaczenie własnej prelekcji

Nim uruchomimy oprogramowanie do projektowania slajdów bądź naszkicujemy pierwsze zdanie w notesie, należy najpierw zdiagnozować stojące przed nami zadanie. Odmiennie podejdziemy do zwięzłego wystąpienia zaliczeniowego, a inaczej potraktujemy prelekcję konferencyjną albo prowadzenie zajęć dla studentów. Każde z tych uwarunkowań narzuca odmienną intencję, styl i metodę komunikowania.

Zanim zatem rozpoczniemy projektowanie zawartości, wskazane jest rozważenie kilku elementarnych kwestii, pomagających obrać odpowiednią ścieżkę dla wystąpienia:

• Co zamierzam zakomunikować? Jakie jest główne przesłanie, które ma pozostać w pamięci audytorium po wysłuchaniu prelekcji?
• Kto znajdzie się na widowni? Jak scharakteryzować słuchaczy, jakie są ich oczekiwania i z jaką postawą zjawiają się na spotkaniu?
• Jaki jest powód mojej prelekcji? Czy priorytetem jest dostarczenie informacji, perswazja, czy może pobudzenie odbiorców do podjęcia aktywności?

Rozstrzygnięcie tych dylematów ułatwia późniejsze prace koncepcyjne – sprzyja ono organizacji materiału, umożliwia dopasowanie stylu wypowiedzi i wspiera tworzenie spójnego schematu prelekcji.

Zgłęb zagadnienie i stwórz jego opowieść

Aserta podczas przemowy nie jest chwilowym stanem, który pojawia się po wejściu na scenę. Wywodzi się ona z wcześniejszego etapu – z procesu dogłębnego badania tematu i zapoznawania się z nim aż do osiągnięcia pełnej swobody. Kiedy gruntownie pojmujemy, o czym opowiadamy, żadne niespodziewane zapytanie od publiczności nie zdoła nas wytrącić z równowagi. Tego rodzaju opanowania nie sposób wypracować zaledwie wieczór przed wystąpieniem. Należy zatem zapewnić sobie odpowiednią rezerwę czasową na wnikliwe przyswojenie materiału, zbadanie źródeł i sformułowanie własnych konkluzji.

Dopiero poczucie merytorycznej biegłości pozwala ubrać treść w formę – skonstruować opowieść, która przeprowadzi odbiorców przez nasz tok myślenia. Najprostsza i jednocześnie najbardziej efektywna struktura prezentacji bazuje na tradycyjnej trójdzielnej kompozycji: wprowadzeniu, rozwinięciu i podsumowaniu. Wstęp ma za zadanie przyciągnąć uwagę i wykazać korzyści płynące ze słuchania. W głównej sekcji eksponujemy wątki – przedstawiamy argumenty, dane oraz ilustracje w logicznym porządku. Finisz jest natomiast okazją, aby audytorium odeszło z konkretną refleksją, pytaniem bądź zachętą do podjęcia aktywności. Postrzegając prezentację jako historię, ułatwiamy sobie utrzymanie koncentracji słuchaczy, a sam komunikat staje się spójniejszy i lepiej utrwala się w pamięci.

Waga zewnętrznej aparycji

Kiedy szykujemy się do publicznego zabrania głosu, nie wystarczy jedynie merytorycznie opracować treść i przećwiczyć samą mowę. Na całkowity odbiór audytorium wpływa także nasza aparycja oraz sposób, w jaki wkraczamy w przestrzeń, gdzie odbywa się spotkanie. Strój i ogólny wygląd stanowią istotny element mowy ciała – z tego powodu należy zawczasu zaplanować ubiór. Musi on korespondować z naturą prelekcji i wspierać naszą pewność siebie, zanim jeszcze otworzymy usta.

Trudno wskazać jedną, ogólną regułę doboru garderoby na publiczne okoliczności – odzież, w stopniu porównywalnym do warstwy werbalnej, musi harmonizować z kontekstem i osobowością mówcy. Obrona pracy magisterskiej albo sympozjum naukowe wymagają raczej klasycznej koszuli, odpowiednio skrojonych spodni bądź sukienki oraz powściągliwych akcesoriów. Gdy okoliczności są mniej oficjalne, przykładowo podczas warsztatów lub prelekcji dla studenckiego grona, dopuszczalna jest większa swoboda – choćby sneakersy zamiast eleganckich butów. Akcesoria także przekazują o nas więcej informacji, niż moglibyśmy przypuszczać. Nie należy wnosić wielu przedmiotów w rękach – znacznie lepszym rozwiązaniem jest teczka albo jedna z ponadczasowych torebek damskich, mieszcząca wszystkie potrzebne przedmioty. Ład, który panuje w naszych dłoniach, często sygnalizuje wewnętrzną organizację – ten aspekt audytorium zawsze postrzega pozytywnie.

Liczy się przede wszystkim swoboda i naturalność w noszonym stroju. Krępujące ruchy obuwie, za bardzo opinająca marynarka lub drażniąca skórę tkanina potrafią efektywnie zdekoncentrować i sprawić, że stajemy się bardziej spięci. Słuchacze bezbłędnie wychwycą taki stan – dostrzegą go w postawie ciała, barwie głosu oraz subtelnych gestach, które sygnalizują brak wygody.

Slajdy i notatki – jak ich używać, aby naprawdę pomagały?

Stosowanie pomocy wizualnych lub zapisków nie jest złe. Przeciwnie – odpowiednio użyte wzmacniają komunikat, porządkują treść i pomagają mówcy utrzymać rytm. Problem pojawia się, gdy zamiast wspierać, zaczynają go zastępować. Slajdy pełne tekstu, stające się scenariuszem, odbierają wystąpieniu energię. Ludzie czytają szybciej niż mówimy, więc ściana słów na ekranie skłania ich do czytania i odrywa od słuchania. Dobry slajd ma wzmacniać przekaz – kilka haseł, dane lub obraz wystarczą, pomagając odbiorcy śledzić tok myślenia.

Podobnie jest z notatkami. Dają poczucie bezpieczeństwa – pomagają zebrać myśli i zmniejszyć stres. Trzeba uważać, aby nie stały się barierą między nami a słuchaczami. Czytanie z kartki zrywa kontakt wzrokowy, a za nim uwagę i zaangażowanie publiczności. Najlepiej przygotować notatki jako krótkie punkty, zapisane czytelną, większą czcionką na połowie kartki A4. Z czasem kartka przestanie być potrzebna. Pewność siebie będzie wynikać nie z notatek, lecz ze znajomości tematu i zaufania do własnych słów.

Jak zaintrygować audytorium i podtrzymać jego zaangażowanie?

Staranna merytoryka i dopracowane wizualnie slajdy nie stanowią gwarancji, że audytorium zechce poświęcić nam swój czas. Prezentacja rozpoczyna się dopiero w momencie uchwycenia kontaktu z publicznością – na co prelegent ma zaledwie kilkadziesiąt sekund. Wstęp powinien rozbudzić zainteresowanie i sprzyjać wytworzeniu porozumienia z odbiorcami. Skuteczne okazuje się pytanie lokujące słuchaczy w centrum zagadnienia, krótka opowieść bazująca na własnych przeżyciach albo intrygujący fakt nakreślający problematykę. Niekiedy pojedyncze zdanie prowokuje audytorium do chęci poznania dalszych szczegółów. Istotne jest natomiast dopasowanie formy otwarcia do charakteru samego spotkania – inne rozwiązania sprawdzą się podczas konferencji, inne zaś w trakcie spotkania ze studentami.

Podtrzymanie koncentracji audytorium przez cały czas trwania prezentacji zależy od kilku czynników, które wspólnie budują spójny odbiór:

• Przystępny język wypowiedzi – nawet bardzo skomplikowane zagadnienia można wyłożyć w zrozumiały sposób. Podczas prelekcji łatwo ulec tak zwanej klątwie wiedzy, czyli założyć, że publiczność rozumie pojęcia dla nas zupełnie naturalne. Z tego powodu korzystniej jest upraszczać, objaśniać i wspierać się przykładami. Takie przykłady ułatwiają odbiorcom podążanie za tokiem myślowym prelegenta.
• Kontakt wzrokowy z audytorium – stanowi to najbardziej bezpośrednią metodę budowania relacji z widownią. Przenoszenie wzroku na różne sektory sali daje uczestnikom poczucie, że prelegent ich dostrzega i prowadzi z nimi dialog.
• Świadoma praca głosem i gestami – głos potrafi magnetyzować słuchaczy. Manipulowanie tempem mowy, zastosowanie pauzy lub zmiana intonacji uwypuklają wagę wypowiadanych słów. Równocześnie naturalne gesty wzbogacają wystąpienie o energię i przydają mu autentyczności.
• Wykorzystanie przestrzeni scenicznej – ruch sceniczny może intensyfikować siłę przekazu. Wykonanie kroku w stronę widowni przy formułowaniu istotnej konkluzji lub celowe zatrzymanie się dla zaakcentowania myśli pomaga w utrzymaniu rytmu oraz ogólnej koherencji prezentacji.

Oficjalny wymiar publicznych prezentacji

Istnieją okoliczności niesprzyjające luźnemu stylowi czy anegdotycznym wstępom. Sytuacje pokroju obrony dyplomu magisterskiego, występowania przed gremium egzaminacyjnym albo prezentacji na renomowanym sympozjum naukowym narzucają znacznie surowsze rygory formalne. Zazwyczaj na wstępie należy zwięźle zaprezentować swoją osobę, sprecyzować przedmiot prelekcji oraz wskazać jej zamierzenie. W podobnych okolicznościach prymat zyskują dokładność, opanowanie oraz komunikatywna przejrzystość. Inauguracja przemowy zyskuje, gdy opiera się na konkretnych informacjach – przykładowo ustaleniach badawczych, statystykach lub potwierdzonych faktach, a nie na opowieściach. Tego rodzaju rozpoczęcie momentalnie przydaje całej wypowiedzi zawodowego charakteru i pomaga mówcy zyskać autorytet.

Podczas oficjalnej prezentacji ekspresywność schodzi na dalszy plan na rzecz powściągliwości. Słuchaczy bardziej aniżeli okazywanie emocji czy szeroka mowa ciała przyciągają stabilność głosu, przemyślana kompozycja oraz spójność argumentacji. Dowcipy zaleca się zachować na inne okoliczności – znacznie lepsze rezultaty przynosi merytoryczne podejście, klarowność wywodu oraz wyważona pewność siebie w tonie głosu. Oficjalna maniera nie jest jednak tożsama ze sztywnym chłodem. Prelegent zyskuje, zachowując pogodne oblicze i naturalny uśmiech. Te elementy demonstrują otwartość, wzmacniają wiarygodność i pomagają wytworzyć przychylny klimat, nawet w bardzo oficjalnych ramach. Starannie opracowana i spójnie przedstawiona prezentacja potrafi przykuć uwagę odbiorców z siłą porównywalną do prelekcji o mniej restrykcyjnej strukturze.

Kiedy nerwy przejmują kontrolę

Zdenerwowanie dotyka również mówców świetnie przygotowanych. Lekka presja potrafi stymulować, lecz jej nadmiar zaczyna ograniczać swobodę. W takich sytuacjach można zastosować proste metody przywracające spokój w trakcie przemowy. Parę głębokich oddechów przeponą obniża tętno i wycisza organizm. Wspomaga również świadome rozluźnianie spiętych mimowolnie mięśni – głównie szczęki oraz ramion. Korzystniej jest przenieść uwagę na przekaz i słuchaczy, zamiast koncentrować się na symptomach obawy. To subtelna, lecz istotna modyfikacja myślenia – występuje „dla audytorium”, pragnąc podzielić się ustaleniami, a nie „na ocenę”.

Analiza studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego dowodzi, że mocniejsze zdenerwowanie osłabia koncentrację na komunikacie. Z tej przyczyny świadoma kontrola uwagi i trzymanie się istoty rzeczy mają ogromne znaczenie. Bezpośrednio wpływają one na recepcję oraz ogólny poziom prezentacji. Przydaje się także uprzednie opracowanie scenariusza rezerwowego, chociażby na wypadek awarii sprzętu albo kłopotliwego pytania. Gdyby jednak coś się nie powiodło, nie trzeba się tym zamartwiać – niewielkie pomyłki stanowią normalny element wielu wystąpień. Odbiorcy wyżej stawiają autentyczność i zaangażowanie niż wytrenowaną perfekcję, a opanowana kontynuacja przemowy zawsze wywołuje lepsze odczucia niż nerwowość.

Publiczne wystąpienie jako interakcja

Niezależnie od przyjętej konwencji, każda publiczna prelekcja stanowi kontakt z audytorium – jest pewnym rodzajem konwersacji, chociaż przeważnie tylko prelegent aktywnie zabiera głos. Publiczność nie spodziewa się mechanicznej precyzji automatu – poszukuje natomiast mówcy, który jest prawdziwy, godny zaufania i skupiony na danej chwili. Niewielkie pomyłki, momenty wahania albo słowne usterki nie niweczą całej prezentacji, jeśli tylko występujący utrzyma opanowanie i zdoła powrócić do przerwanej myśli.

Wraz z następnymi prelekcjami człowiek nabywa większej płynności i praktyki. Z czasem nastaje chwila, gdy przemawianie do audytorium ewoluuje w metodę, która pozwala przekazywać informacje, motywować słuchaczy i wzmacniać własną pozycję ekspercką. Jest to kompetencja przynosząca wymierne korzyści na wszystkich szczeblach zawodowej drogi.

Źródła:

• Psychological Interventions for the Fear of Public Speaking: A Meta-Analysis – V. Ebrahimi, S. Pallesen, R. M. F. Kenter, T. Nordgreen
• Procesy uwagi a lęk społeczny w sytuacji wystąpienia publicznego – K. Barani, K. T. Piotrowski
• PRM – platforma sprzedażowa
• Fear of public speaking: How can I overcome it? – Mayo Clinic
• How to Give a Killer Presentation | Harvard Business Review
• 10 Tips for Improving Your Public Speaking Skills – Professional & Executive Development | Harvard DCE

Artykuł przygotowany we współpracy z partnerem serwisu.
Autor: Joanna Ważny